4 Апрель 2025
Бүген без Интернет көнен билгеләп үтәбез. Бу бәйрәм безгә Бөтендөнья челтәре дип аталган гаҗәеп дөньяның никадәр мөһим булуын искә төшерә. Әмма интернет нәрсә ул һәм ничек барлыкка килгән, мәгълүматлар бөтен дөнья буйлап ничек сәяхәт итә?
Бөтен дөнья буйлап миллионлаган компьютер һәм җайланмаларны бәйли торган гаять зур пәрәвезне күз алдына китерегез. Бу пәрәвез — ул интернет! Ул безгә аралашырга, мәгълүмат эзләргә, видео карарга һәм хәтта планетаның икенче очында уеннар уйнарга мөмкинлек бирә. Интернет үзенең сәяхәтен 1960 нчы елларда башлый. Ул вакытта галимнәр компьютерлар арасында мәгълүмат алмашу ысулын эзлиләр. Алар ARPANET дип аталган беренче челтәр булдыралар. Башта бу зур булмаган челтәр иде, әмма вакытлар узу белән ул үсә бара. 1990 нчы елларда интернет гади кешеләр өчен ачык була башлый. Беренче веб-сайтлар барлыкка килә, һәм кешеләр аны аралашу һәм мәгълүмат эзләү өчен куллана башлыйлар. Шул вакыттан бирле интернет безнең тормышыбызның аерылгысыз өлешенә әверелде.
Хәзер, әйдәгез, мәгълүматларның бу гаять зур пәрәвез буйлап ничек күчеп йөрүләрен күз алдына китерик. Сез дустыгызга хәбәр җибәргәндә яки сайтны ачканда, түбәндәге процесслар башкарыла:
1. Компьютер. Сез "җибәрергә" төймәсенә басканда яки сайт адресын керткәндә, сезнең санак эшли башлый. Ул мәгълүматлар пакетын төзи — бу мәгълүмат белән булган конверт кебек.
2. Маршрутизаторлар. Бу җайланмалар юл билгеләренә охшаган, алар юлны күрсәтә. Алар мәгълүматларга билгеләнгән урынга кадәр дөрес маршрут табарга ярдәм итә. Сезнең мәгълүматлар үз "адресатларына" барып җиткәнче күп санлы маршрутизаторлар аша узарга мөмкин.
3. Серверлар — мәгълүматны саклаучы куәтле компьютерлар. Сез сайтны ачканда, сезнең мәгълүматлар әлеге сайт өчен җавап бирә торган серверга җибәрелә. Сервер сезнең соравыгызны эшкәртә һәм кирәкле мәгълүматны кире җибәрә.
4. Мәгълүматларны кайтару. Мәгълүматлар пакетлары сезгә шул ук маршрутизаторлар аша кайта, тик хәзер алар сервердан мәгълүмат алып килә. Сезнең компьютер бу мәгълүматларны ала һәм сайтны яки хатны күрсәтә.
Интернетның ничек эшләвен яхшырак аңлау өчен, почта хезмәтен күз алдына китерегез. Сез дустыгызга хат җибәргәндә:
Бөтен дөнья буйлап миллионлаган компьютер һәм җайланмаларны бәйли торган гаять зур пәрәвезне күз алдына китерегез. Бу пәрәвез — ул интернет! Ул безгә аралашырга, мәгълүмат эзләргә, видео карарга һәм хәтта планетаның икенче очында уеннар уйнарга мөмкинлек бирә. Интернет үзенең сәяхәтен 1960 нчы елларда башлый. Ул вакытта галимнәр компьютерлар арасында мәгълүмат алмашу ысулын эзлиләр. Алар ARPANET дип аталган беренче челтәр булдыралар. Башта бу зур булмаган челтәр иде, әмма вакытлар узу белән ул үсә бара. 1990 нчы елларда интернет гади кешеләр өчен ачык була башлый. Беренче веб-сайтлар барлыкка килә, һәм кешеләр аны аралашу һәм мәгълүмат эзләү өчен куллана башлыйлар. Шул вакыттан бирле интернет безнең тормышыбызның аерылгысыз өлешенә әверелде.
Хәзер, әйдәгез, мәгълүматларның бу гаять зур пәрәвез буйлап ничек күчеп йөрүләрен күз алдына китерик. Сез дустыгызга хәбәр җибәргәндә яки сайтны ачканда, түбәндәге процесслар башкарыла:
1. Компьютер. Сез "җибәрергә" төймәсенә басканда яки сайт адресын керткәндә, сезнең санак эшли башлый. Ул мәгълүматлар пакетын төзи — бу мәгълүмат белән булган конверт кебек.
2. Маршрутизаторлар. Бу җайланмалар юл билгеләренә охшаган, алар юлны күрсәтә. Алар мәгълүматларга билгеләнгән урынга кадәр дөрес маршрут табарга ярдәм итә. Сезнең мәгълүматлар үз "адресатларына" барып җиткәнче күп санлы маршрутизаторлар аша узарга мөмкин.
3. Серверлар — мәгълүматны саклаучы куәтле компьютерлар. Сез сайтны ачканда, сезнең мәгълүматлар әлеге сайт өчен җавап бирә торган серверга җибәрелә. Сервер сезнең соравыгызны эшкәртә һәм кирәкле мәгълүматны кире җибәрә.
4. Мәгълүматларны кайтару. Мәгълүматлар пакетлары сезгә шул ук маршрутизаторлар аша кайта, тик хәзер алар сервердан мәгълүмат алып килә. Сезнең компьютер бу мәгълүматларны ала һәм сайтны яки хатны күрсәтә.
Интернетның ничек эшләвен яхшырак аңлау өчен, почта хезмәтен күз алдына китерегез. Сез дустыгызга хат җибәргәндә:
- Сез хат язасыз (мәгълүматлар төзисез).
- Аны конвертка (мәгълүматлар пакетына) салыгыз.
- Аны почта хезмәте (маршрутизаторлар) аша җибәрәсез.
- Хат сезнең дустыгызга (серверга) эләгә, ул аны укый (сорауны эшкәртә) һәм сезгә җавап бирә ала.
Комментарийлар: